Standardy dotyczące przesłuchiwania małoletnich świadków w trybie art. 185 a i 185 b k.p.k.
1. Przesłuchanie małoletnich świadków i ofiar przestępstw powinno być prowadzone w sposób:
· zgodny z systemem prawnym oraz standardami europejskimi i międzynarodowymi[1], umożliwiający pozyskanie wartościowego materiału dowodowego,
· odpowiadający możliwościom rozwojowym przesłuchiwanego dziecka, gwarantujący ochronę praw dziecka, z nastawieniem na unikanie jego wtórnej traumatyzacji, wynikającej z udziału w procedurach prawnych,
· przy pełnym, właściwym wykorzystaniu możliwości lokalowych i technicznych przyjaznego pokoju przesłuchań dzieci,
· z dbałością o wyeliminowanie okoliczności, które mogą skutkować powtórnymi przesłuchaniami dziecka
Przygotowanie przesłuchania
2. Przesłuchanie powinno być planowane w miarę możliwości na etapie postępowania przeciwko podejrzanemu, po uprzednim zgromadzeniu jak najszerszego materiału dowodowego pochodzącego z innych źródeł, co pozwala na określenie oczekiwań wobec dziecka oraz stwarza większe prawdopodobieństwo odstąpienia od kolejnych jego przesłuchań.
3. Osoby uczestniczące w przesłuchaniu dziecka - w szczególności sędzia, prokurator i biegły psycholog - powinny wcześniej zapoznać się z aktami sprawy, uzgodnić zasady współpracy w toku przesłuchania (m.in. określić, kto przebywa podczas przesłuchania w jakim pomieszczeniu oraz określić sposób komunikowania między osobami uczestniczącymi w przesłuchaniu), określić w miarę możliwości zakres pytań, kwestie wymagające wyjaśnienia z dzieckiem.
4. Przed przesłuchaniem niezbędne jest wyjaśnienie przedstawicielowi ustawowemu/opiekunowi faktycznemu dziecka zasad obowiązujących podczas przesłuchania. W miarę możliwości należy unikać obecności rodzica przy przesłuchaniu małoletniego.
5. W sytuacji konieczności kolejnego przesłuchania niezbędne jest sprecyzowanie kwestii wymagających dodatkowego wyjaśnienia, w zakresie dopuszczonym przez Sąd.
Miejsce przesłuchania
6. Przy wyborze przyjaznego pokoju przesłuchań, w miarę możliwości, należy preferować pokoje spełniające standardy określone przez MS i FDN[2].
7. Jeżeli pozwalają na to możliwości techniczne, przesłuchanie musi być bezwzględnie rejestrowane za pomocą stosownie przygotowanego sprzętu audiowizualnego[3] (właściwie ustawionej kamery, umożliwiającej zapis gestykulacji i mimiki twarzy dziecka), co pozwala na ograniczenie protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w nim udział[4]. Przebieg przesłuchania powinien być utrwalony na dwóch niezależnych nośnikach, które bezpośrednio po czynności procesowej winny być zabezpieczone przez Sąd[5].
8. W przypadku braku możliwości technicznych, przesłuchanie powinno być rejestrowane przynajmniej za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
Termin przesłuchania
9. Termin przesłuchania powinien być dostosowany do stanu fizycznego i emocjonalnego dziecka oraz uwzględniać jego możliwości rozwojowe, w szczególności dotyczące funkcjonowania pamięci i, na ile jest to możliwe, być stosunkowo nieodległy od zdarzenia będącego przedmiotem postępowania, z uwzględnieniem punktu 2. Termin powinien być wyznaczony, o ile jest to możliwe i konieczne, po konsultacji ze specjalistą (psychologiem, kuratorem, pedagogiem).
10. Planowana pora i czas przesłuchania powinny być dostosowane do pory optymalnej aktywności dziecka, uwzględniać czas niezbędny do nawiązania kontaktu z nim przed przystąpieniem do czynności procesowej oraz uwzględniać konieczność ewentualnych przerw w prowadzonej czynności.
Osoby przesłuchujące i uczestniczące w przesłuchaniu
11. Przesłuchania małoletnich powinni prowadzić i uczestniczyć w nich sędziowie, prokuratorzy i biegli psycholodzy, którzy ukończyli stosowne szkolenie, przygotowujące do realizowania czynności procesowych z udziałem dzieci.
12. Do minimum należy ograniczyć liczbę osób uczestniczących w przesłuchaniu małoletniego. W pokoju z dzieckiem powinien pozostawać jedynie sędzia i biegły psycholog, natomiast pozostałe osoby uprawnione do udziału w czynności powinny przebywać w odrębnym pomieszczeniu, określanym jako pokój techniczny.
13. W wypadku konieczności kolejnego przesłuchania dziecka, jeżeli nie ma szczególnych okoliczności uzasadniających zmianę, winno być ono prowadzone przez te same osoby.
14. Decyzja o udziale przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego małoletniego w czynności przesłuchania powinna być podejmowana indywidualnie, uwzględniać fakt, iż obecność przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego może ograniczać swobodę wypowiedzi małoletniego.
15. Podejrzany/oskarżony nie może uczestniczyć w czynnościach procesowych z udziałem dziecka. Wyjątek stanowią jedynie czynności okazania podejrzanego małoletniemu świadkowi, które muszą być przeprowadzone w stosownych warunkach, w pomieszczeniu wyposażonym w lustro weneckie. Okazania nie należy łączyć z czynnością przesłuchania. Do okazania należy odpowiednio przygotować małoletniego.
16. Przesłuchanie dziecka powinno się odbywać przy udziale obrońcy podejrzanego/ oskarżonego, pozostającego w pokoju technicznym, a w przypadku braku obrońcy z wyboru, niezbędne jest wyznaczenie przez sąd obrońcy z urzędu.
Rola biegłego psychologa
17. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dzieci jest obligatoryjny.
18. Przy wyborze biegłego psychologa należy brać pod uwagę jego kwalifikacje wykazane dokumentami o ukończeniu stosownych szkoleń lub innymi dowodami[6] oraz doświadczenie w pracy z dziećmi i łatwość nawiązywania z nimi kontaktu a także znajomość procedur przesłuchania.
19. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka powinien być aktywny. W szczególnych przypadkach, na wniosek sędziego, osobą wiodącą w przesłuchaniu może być biegły psycholog.
20. Biegły psycholog powinien przed przystąpieniem do kontaktu z dzieckiem otrzymać postanowienie prokuratora/sądu o powołaniu go biegłym sądowym w przedmiotowej sprawie, z podanym zakresem opinii sądowo-psychologicznej.
21. Procedura przesłuchania powinna być bezwzględnie poprzedzona oceną przez biegłego psychologa fizycznego i emocjonalnego stanu małoletniego oraz możliwości jego udziału w czynności procesowej. Przeciwwskazaniem do udziału dziecka w przesłuchaniu / kontynuowania przesłuchania mogą być między innymi objawy zespołu stresu pourazowego, ponieważ ograniczają możliwość uzyskania od niego wartościowego materiału dowodowego oraz mogą mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój.
Etapy przesłuchania dziecka
22. Przesłuchanie małoletniego powinno być poprzedzone czynnościami wstępnymi prowadzonymi przez biegłego psychologa, polegającymi na:
· nawiązaniu kontaktu z dzieckiem dla uzyskania przez nie poczucia bezpieczeństwa;
· rozpoznaniu stanu rozwoju i funkcjonowania dziecka,
· rozpoznaniu zdolności dziecka do różnicowania prawdy i kłamstwa;
· rzetelnym, stosownym do możliwości rozwojowych dziecka wyjaśnieniu mu sytuacji przesłuchania oraz jego ewentualnie przysługującego prawa do odmowy składania zeznań i obowiązku mówienia prawdy;
· ustaleniu z dzieckiem zasad kontaktu, w tym omówienie możliwości korzystania z przerw i zgłaszania bieżących potrzeb, zadawania pytań, sygnalizowania wątpliwości;
· oswojeniu dziecka z miejscem przesłuchania;
· zapoznaniu dziecka z wyposażeniem technicznym pomieszczenia, poinformowaniu o nagrywaniu czynności.
23. W pierwszym etapie określanym fazą swobodnej narracji należy zapewnić dziecku możliwość przedstawienia jego wersji zdarzeń, bez przerywania, w wybranym przez nie tempie i porządku, obserwując jego reakcje pozawerbalne, odnotowując specyficzne określenia i sformułowania. Pomocne mogą być także inne pozawerbalne techniki komunikacji, jak np. rysunek.
24. Przy zadawaniu pytań w dalszym postępowaniu, w fazie pytań szczegółowych niezbędne jest przestrzeganie następujących zasad:
· zadawanie, w miarę możliwości pytań otwartych,
· nieużywanie pytań sugerujących,
· formułowanie pytań adekwatnych do możliwości rozwojowych dziecka,
z wykorzystaniem używanych przez nie określeń i sformułowań,
· unikanie pytań budzących w dziecku wtórnie wiktimizujące poczucie winy za zaistnienie, przebieg przedmiotowych zdarzeń (np. uległość wobec sprawcy, motywacja sprawcy).
25. W miarę potrzeby, w końcowym etapie przesłuchania należy wyjaśnić dziecku przewidywane procedury prawne i jego ewentualny udział w nich, zapytać dziecka, czy chciałoby uzupełnić swoją wypowiedź, a następnie zakończyć kontakt treściami neutralnymi i podziękowaniem za wysiłek związany z relacją trudnych treści. Niedopuszczalne jest gratyfikowanie dziecka po zakończeniu przesłuchania.
26. Przy przesłuchaniach prowadzonych w trybie art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k., nie należy odczytywać dziecku protokołu przesłuchania, odbierać podpisu pod protokołem.
27. Protokoły z przesłuchań dzieci powinny być sporządzane z zachowaniem specyficznych dla świadka sformułowań, konstrukcji zdań i struktury relacji, a także treść pytań dotyczących najistotniejszych w sprawie kwestii. W przypadku rejestrowania przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk protokół powinien ponadto zawierać informacje dotyczące komunikatów pozawerbalnych.
28. Z nagrania przesłuchania sporządza się przekład zapisu dźwięku, który stanowi załącznik do protokołu[7].
[1] m.in. Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 28 czerwca 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w procesie karnym, Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 17 września 1987 r. Nr R (87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw, Zalecenia Komitetu Ministrów przyjęte 14 czerwca 2006 r., Rec(2006)8 w sprawie wsparcia dla ofiar przestępstw - http://www.coe.int; Decyzja ramowa Rady z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW, Dz. Urz. L 82/1 z 22 marca 2001 r.), Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć - Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z dnia 29 listopada 1985 r., Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120 poz. 526), Wytyczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, przyjęte podczas 36 sesji plenarnej Rady Gospodarczej i Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych 22 lipca 2005 r. rezolucją nr 2005/20 (http://www.dzieckokrzywdzone.pl), a także standardy wyznaczone w orzecznictwie: wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 przeciwko Marii Pupino (Dz. Urz. UE C 193/3 z 6 sierpnia 2005 r., http://www.curia.europa.eu), wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19 czerwca 2007 r. w sprawie W.S. przeciwko Polsce, nr 21508/02 oraz wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2 lipca 2002 r. w sprawie S.N. przeciwko Szwecji, nr 34209/96 (http://www.echr.coe.int). Wszystkie akty prawne i orzeczenia dostępne na stronie: http://www.dzieckoswiadek.pl.
[2] Standardy miejsca przesłuchiwania dzieci, które powinien spełniać Przyjazny Pokój Przesłuchań Dzieci, stworzone przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości w 2007 r., http://www.dzieckoswiadek.pl.
[3] Zgodnie z treścią art. 147 § 2 pkt 2 kpk.
[4] Zgodnie z treścią art. 147 § 3 kpk.
[5] Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie rodzaju i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz.1005).
[6] Zgodnie z § 12 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U.2005 Nr 15, poz. 133).
[7] Zgodnie z art. 147. § 3 zd. 2 kpk.
1. Przesłuchanie małoletnich świadków i ofiar przestępstw powinno być prowadzone w sposób:
· zgodny z systemem prawnym oraz standardami europejskimi i międzynarodowymi[1], umożliwiający pozyskanie wartościowego materiału dowodowego,
· odpowiadający możliwościom rozwojowym przesłuchiwanego dziecka, gwarantujący ochronę praw dziecka, z nastawieniem na unikanie jego wtórnej traumatyzacji, wynikającej z udziału w procedurach prawnych,
· przy pełnym, właściwym wykorzystaniu możliwości lokalowych i technicznych przyjaznego pokoju przesłuchań dzieci,
· z dbałością o wyeliminowanie okoliczności, które mogą skutkować powtórnymi przesłuchaniami dziecka
Przygotowanie przesłuchania
2. Przesłuchanie powinno być planowane w miarę możliwości na etapie postępowania przeciwko podejrzanemu, po uprzednim zgromadzeniu jak najszerszego materiału dowodowego pochodzącego z innych źródeł, co pozwala na określenie oczekiwań wobec dziecka oraz stwarza większe prawdopodobieństwo odstąpienia od kolejnych jego przesłuchań.
3. Osoby uczestniczące w przesłuchaniu dziecka - w szczególności sędzia, prokurator i biegły psycholog - powinny wcześniej zapoznać się z aktami sprawy, uzgodnić zasady współpracy w toku przesłuchania (m.in. określić, kto przebywa podczas przesłuchania w jakim pomieszczeniu oraz określić sposób komunikowania między osobami uczestniczącymi w przesłuchaniu), określić w miarę możliwości zakres pytań, kwestie wymagające wyjaśnienia z dzieckiem.
4. Przed przesłuchaniem niezbędne jest wyjaśnienie przedstawicielowi ustawowemu/opiekunowi faktycznemu dziecka zasad obowiązujących podczas przesłuchania. W miarę możliwości należy unikać obecności rodzica przy przesłuchaniu małoletniego.
5. W sytuacji konieczności kolejnego przesłuchania niezbędne jest sprecyzowanie kwestii wymagających dodatkowego wyjaśnienia, w zakresie dopuszczonym przez Sąd.
Miejsce przesłuchania
6. Przy wyborze przyjaznego pokoju przesłuchań, w miarę możliwości, należy preferować pokoje spełniające standardy określone przez MS i FDN[2].
7. Jeżeli pozwalają na to możliwości techniczne, przesłuchanie musi być bezwzględnie rejestrowane za pomocą stosownie przygotowanego sprzętu audiowizualnego[3] (właściwie ustawionej kamery, umożliwiającej zapis gestykulacji i mimiki twarzy dziecka), co pozwala na ograniczenie protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w nim udział[4]. Przebieg przesłuchania powinien być utrwalony na dwóch niezależnych nośnikach, które bezpośrednio po czynności procesowej winny być zabezpieczone przez Sąd[5].
8. W przypadku braku możliwości technicznych, przesłuchanie powinno być rejestrowane przynajmniej za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
Termin przesłuchania
9. Termin przesłuchania powinien być dostosowany do stanu fizycznego i emocjonalnego dziecka oraz uwzględniać jego możliwości rozwojowe, w szczególności dotyczące funkcjonowania pamięci i, na ile jest to możliwe, być stosunkowo nieodległy od zdarzenia będącego przedmiotem postępowania, z uwzględnieniem punktu 2. Termin powinien być wyznaczony, o ile jest to możliwe i konieczne, po konsultacji ze specjalistą (psychologiem, kuratorem, pedagogiem).
10. Planowana pora i czas przesłuchania powinny być dostosowane do pory optymalnej aktywności dziecka, uwzględniać czas niezbędny do nawiązania kontaktu z nim przed przystąpieniem do czynności procesowej oraz uwzględniać konieczność ewentualnych przerw w prowadzonej czynności.
Osoby przesłuchujące i uczestniczące w przesłuchaniu
11. Przesłuchania małoletnich powinni prowadzić i uczestniczyć w nich sędziowie, prokuratorzy i biegli psycholodzy, którzy ukończyli stosowne szkolenie, przygotowujące do realizowania czynności procesowych z udziałem dzieci.
12. Do minimum należy ograniczyć liczbę osób uczestniczących w przesłuchaniu małoletniego. W pokoju z dzieckiem powinien pozostawać jedynie sędzia i biegły psycholog, natomiast pozostałe osoby uprawnione do udziału w czynności powinny przebywać w odrębnym pomieszczeniu, określanym jako pokój techniczny.
13. W wypadku konieczności kolejnego przesłuchania dziecka, jeżeli nie ma szczególnych okoliczności uzasadniających zmianę, winno być ono prowadzone przez te same osoby.
14. Decyzja o udziale przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego małoletniego w czynności przesłuchania powinna być podejmowana indywidualnie, uwzględniać fakt, iż obecność przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego może ograniczać swobodę wypowiedzi małoletniego.
15. Podejrzany/oskarżony nie może uczestniczyć w czynnościach procesowych z udziałem dziecka. Wyjątek stanowią jedynie czynności okazania podejrzanego małoletniemu świadkowi, które muszą być przeprowadzone w stosownych warunkach, w pomieszczeniu wyposażonym w lustro weneckie. Okazania nie należy łączyć z czynnością przesłuchania. Do okazania należy odpowiednio przygotować małoletniego.
16. Przesłuchanie dziecka powinno się odbywać przy udziale obrońcy podejrzanego/ oskarżonego, pozostającego w pokoju technicznym, a w przypadku braku obrońcy z wyboru, niezbędne jest wyznaczenie przez sąd obrońcy z urzędu.
Rola biegłego psychologa
17. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dzieci jest obligatoryjny.
18. Przy wyborze biegłego psychologa należy brać pod uwagę jego kwalifikacje wykazane dokumentami o ukończeniu stosownych szkoleń lub innymi dowodami[6] oraz doświadczenie w pracy z dziećmi i łatwość nawiązywania z nimi kontaktu a także znajomość procedur przesłuchania.
19. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka powinien być aktywny. W szczególnych przypadkach, na wniosek sędziego, osobą wiodącą w przesłuchaniu może być biegły psycholog.
20. Biegły psycholog powinien przed przystąpieniem do kontaktu z dzieckiem otrzymać postanowienie prokuratora/sądu o powołaniu go biegłym sądowym w przedmiotowej sprawie, z podanym zakresem opinii sądowo-psychologicznej.
21. Procedura przesłuchania powinna być bezwzględnie poprzedzona oceną przez biegłego psychologa fizycznego i emocjonalnego stanu małoletniego oraz możliwości jego udziału w czynności procesowej. Przeciwwskazaniem do udziału dziecka w przesłuchaniu / kontynuowania przesłuchania mogą być między innymi objawy zespołu stresu pourazowego, ponieważ ograniczają możliwość uzyskania od niego wartościowego materiału dowodowego oraz mogą mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój.
Etapy przesłuchania dziecka
22. Przesłuchanie małoletniego powinno być poprzedzone czynnościami wstępnymi prowadzonymi przez biegłego psychologa, polegającymi na:
· nawiązaniu kontaktu z dzieckiem dla uzyskania przez nie poczucia bezpieczeństwa;
· rozpoznaniu stanu rozwoju i funkcjonowania dziecka,
· rozpoznaniu zdolności dziecka do różnicowania prawdy i kłamstwa;
· rzetelnym, stosownym do możliwości rozwojowych dziecka wyjaśnieniu mu sytuacji przesłuchania oraz jego ewentualnie przysługującego prawa do odmowy składania zeznań i obowiązku mówienia prawdy;
· ustaleniu z dzieckiem zasad kontaktu, w tym omówienie możliwości korzystania z przerw i zgłaszania bieżących potrzeb, zadawania pytań, sygnalizowania wątpliwości;
· oswojeniu dziecka z miejscem przesłuchania;
· zapoznaniu dziecka z wyposażeniem technicznym pomieszczenia, poinformowaniu o nagrywaniu czynności.
23. W pierwszym etapie określanym fazą swobodnej narracji należy zapewnić dziecku możliwość przedstawienia jego wersji zdarzeń, bez przerywania, w wybranym przez nie tempie i porządku, obserwując jego reakcje pozawerbalne, odnotowując specyficzne określenia i sformułowania. Pomocne mogą być także inne pozawerbalne techniki komunikacji, jak np. rysunek.
24. Przy zadawaniu pytań w dalszym postępowaniu, w fazie pytań szczegółowych niezbędne jest przestrzeganie następujących zasad:
· zadawanie, w miarę możliwości pytań otwartych,
· nieużywanie pytań sugerujących,
· formułowanie pytań adekwatnych do możliwości rozwojowych dziecka,
z wykorzystaniem używanych przez nie określeń i sformułowań,
· unikanie pytań budzących w dziecku wtórnie wiktimizujące poczucie winy za zaistnienie, przebieg przedmiotowych zdarzeń (np. uległość wobec sprawcy, motywacja sprawcy).
25. W miarę potrzeby, w końcowym etapie przesłuchania należy wyjaśnić dziecku przewidywane procedury prawne i jego ewentualny udział w nich, zapytać dziecka, czy chciałoby uzupełnić swoją wypowiedź, a następnie zakończyć kontakt treściami neutralnymi i podziękowaniem za wysiłek związany z relacją trudnych treści. Niedopuszczalne jest gratyfikowanie dziecka po zakończeniu przesłuchania.
26. Przy przesłuchaniach prowadzonych w trybie art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k., nie należy odczytywać dziecku protokołu przesłuchania, odbierać podpisu pod protokołem.
27. Protokoły z przesłuchań dzieci powinny być sporządzane z zachowaniem specyficznych dla świadka sformułowań, konstrukcji zdań i struktury relacji, a także treść pytań dotyczących najistotniejszych w sprawie kwestii. W przypadku rejestrowania przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk protokół powinien ponadto zawierać informacje dotyczące komunikatów pozawerbalnych.
28. Z nagrania przesłuchania sporządza się przekład zapisu dźwięku, który stanowi załącznik do protokołu[7].
[1] m.in. Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 28 czerwca 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w procesie karnym, Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 17 września 1987 r. Nr R (87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw, Zalecenia Komitetu Ministrów przyjęte 14 czerwca 2006 r., Rec(2006)8 w sprawie wsparcia dla ofiar przestępstw - http://www.coe.int; Decyzja ramowa Rady z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW, Dz. Urz. L 82/1 z 22 marca 2001 r.), Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć - Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z dnia 29 listopada 1985 r., Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120 poz. 526), Wytyczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, przyjęte podczas 36 sesji plenarnej Rady Gospodarczej i Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych 22 lipca 2005 r. rezolucją nr 2005/20 (http://www.dzieckokrzywdzone.pl), a także standardy wyznaczone w orzecznictwie: wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 przeciwko Marii Pupino (Dz. Urz. UE C 193/3 z 6 sierpnia 2005 r., http://www.curia.europa.eu), wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19 czerwca 2007 r. w sprawie W.S. przeciwko Polsce, nr 21508/02 oraz wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2 lipca 2002 r. w sprawie S.N. przeciwko Szwecji, nr 34209/96 (http://www.echr.coe.int). Wszystkie akty prawne i orzeczenia dostępne na stronie: http://www.dzieckoswiadek.pl.
[2] Standardy miejsca przesłuchiwania dzieci, które powinien spełniać Przyjazny Pokój Przesłuchań Dzieci, stworzone przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości w 2007 r., http://www.dzieckoswiadek.pl.
[3] Zgodnie z treścią art. 147 § 2 pkt 2 kpk.
[4] Zgodnie z treścią art. 147 § 3 kpk.
[5] Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie rodzaju i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz.1005).
[6] Zgodnie z § 12 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U.2005 Nr 15, poz. 133).
[7] Zgodnie z art. 147. § 3 zd. 2 kpk.
Standardy dotyczące przesłuchiwania małoletnich świadków w trybie art. 185 a i 185 b k.p.k.
1. Przesłuchanie małoletnich świadków i ofiar przestępstw powinno być prowadzone w sposób:
· zgodny z systemem prawnym oraz standardami europejskimi i międzynarodowymi[1], umożliwiający pozyskanie wartościowego materiału dowodowego,
· odpowiadający możliwościom rozwojowym przesłuchiwanego dziecka, gwarantujący ochronę praw dziecka, z nastawieniem na unikanie jego wtórnej traumatyzacji, wynikającej z udziału w procedurach prawnych,
· przy pełnym, właściwym wykorzystaniu możliwości lokalowych i technicznych przyjaznego pokoju przesłuchań dzieci,
· z dbałością o wyeliminowanie okoliczności, które mogą skutkować powtórnymi przesłuchaniami dziecka
Przygotowanie przesłuchania
2. Przesłuchanie powinno być planowane w miarę możliwości na etapie postępowania przeciwko podejrzanemu, po uprzednim zgromadzeniu jak najszerszego materiału dowodowego pochodzącego z innych źródeł, co pozwala na określenie oczekiwań wobec dziecka oraz stwarza większe prawdopodobieństwo odstąpienia od kolejnych jego przesłuchań.
3. Osoby uczestniczące w przesłuchaniu dziecka - w szczególności sędzia, prokurator i biegły psycholog - powinny wcześniej zapoznać się z aktami sprawy, uzgodnić zasady współpracy w toku przesłuchania (m.in. określić, kto przebywa podczas przesłuchania w jakim pomieszczeniu oraz określić sposób komunikowania między osobami uczestniczącymi w przesłuchaniu), określić w miarę możliwości zakres pytań, kwestie wymagające wyjaśnienia z dzieckiem.
4. Przed przesłuchaniem niezbędne jest wyjaśnienie przedstawicielowi ustawowemu/opiekunowi faktycznemu dziecka zasad obowiązujących podczas przesłuchania. W miarę możliwości należy unikać obecności rodzica przy przesłuchaniu małoletniego.
5. W sytuacji konieczności kolejnego przesłuchania niezbędne jest sprecyzowanie kwestii wymagających dodatkowego wyjaśnienia, w zakresie dopuszczonym przez Sąd.
Miejsce przesłuchania
6. Przy wyborze przyjaznego pokoju przesłuchań, w miarę możliwości, należy preferować pokoje spełniające standardy określone przez MS i FDN[2].
7. Jeżeli pozwalają na to możliwości techniczne, przesłuchanie musi być bezwzględnie rejestrowane za pomocą stosownie przygotowanego sprzętu audiowizualnego[3] (właściwie ustawionej kamery, umożliwiającej zapis gestykulacji i mimiki twarzy dziecka), co pozwala na ograniczenie protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w nim udział[4]. Przebieg przesłuchania powinien być utrwalony na dwóch niezależnych nośnikach, które bezpośrednio po czynności procesowej winny być zabezpieczone przez Sąd[5].
8. W przypadku braku możliwości technicznych, przesłuchanie powinno być rejestrowane przynajmniej za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
Termin przesłuchania
9. Termin przesłuchania powinien być dostosowany do stanu fizycznego i emocjonalnego dziecka oraz uwzględniać jego możliwości rozwojowe, w szczególności dotyczące funkcjonowania pamięci i, na ile jest to możliwe, być stosunkowo nieodległy od zdarzenia będącego przedmiotem postępowania, z uwzględnieniem punktu 2. Termin powinien być wyznaczony, o ile jest to możliwe i konieczne, po konsultacji ze specjalistą (psychologiem, kuratorem, pedagogiem).
10. Planowana pora i czas przesłuchania powinny być dostosowane do pory optymalnej aktywności dziecka, uwzględniać czas niezbędny do nawiązania kontaktu z nim przed przystąpieniem do czynności procesowej oraz uwzględniać konieczność ewentualnych przerw w prowadzonej czynności.
Osoby przesłuchujące i uczestniczące w przesłuchaniu
11. Przesłuchania małoletnich powinni prowadzić i uczestniczyć w nich sędziowie, prokuratorzy i biegli psycholodzy, którzy ukończyli stosowne szkolenie, przygotowujące do realizowania czynności procesowych z udziałem dzieci.
12. Do minimum należy ograniczyć liczbę osób uczestniczących w przesłuchaniu małoletniego. W pokoju z dzieckiem powinien pozostawać jedynie sędzia i biegły psycholog, natomiast pozostałe osoby uprawnione do udziału w czynności powinny przebywać w odrębnym pomieszczeniu, określanym jako pokój techniczny.
13. W wypadku konieczności kolejnego przesłuchania dziecka, jeżeli nie ma szczególnych okoliczności uzasadniających zmianę, winno być ono prowadzone przez te same osoby.
14. Decyzja o udziale przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego małoletniego w czynności przesłuchania powinna być podejmowana indywidualnie, uwzględniać fakt, iż obecność przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego może ograniczać swobodę wypowiedzi małoletniego.
15. Podejrzany/oskarżony nie może uczestniczyć w czynnościach procesowych z udziałem dziecka. Wyjątek stanowią jedynie czynności okazania podejrzanego małoletniemu świadkowi, które muszą być przeprowadzone w stosownych warunkach, w pomieszczeniu wyposażonym w lustro weneckie. Okazania nie należy łączyć z czynnością przesłuchania. Do okazania należy odpowiednio przygotować małoletniego.
16. Przesłuchanie dziecka powinno się odbywać przy udziale obrońcy podejrzanego/ oskarżonego, pozostającego w pokoju technicznym, a w przypadku braku obrońcy z wyboru, niezbędne jest wyznaczenie przez sąd obrońcy z urzędu.
Rola biegłego psychologa
17. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dzieci jest obligatoryjny.
18. Przy wyborze biegłego psychologa należy brać pod uwagę jego kwalifikacje wykazane dokumentami o ukończeniu stosownych szkoleń lub innymi dowodami[6] oraz doświadczenie w pracy z dziećmi i łatwość nawiązywania z nimi kontaktu a także znajomość procedur przesłuchania.
19. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka powinien być aktywny. W szczególnych przypadkach, na wniosek sędziego, osobą wiodącą w przesłuchaniu może być biegły psycholog.
20. Biegły psycholog powinien przed przystąpieniem do kontaktu z dzieckiem otrzymać postanowienie prokuratora/sądu o powołaniu go biegłym sądowym w przedmiotowej sprawie, z podanym zakresem opinii sądowo-psychologicznej.
21. Procedura przesłuchania powinna być bezwzględnie poprzedzona oceną przez biegłego psychologa fizycznego i emocjonalnego stanu małoletniego oraz możliwości jego udziału w czynności procesowej. Przeciwwskazaniem do udziału dziecka w przesłuchaniu / kontynuowania przesłuchania mogą być między innymi objawy zespołu stresu pourazowego, ponieważ ograniczają możliwość uzyskania od niego wartościowego materiału dowodowego oraz mogą mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój.
Etapy przesłuchania dziecka
22. Przesłuchanie małoletniego powinno być poprzedzone czynnościami wstępnymi prowadzonymi przez biegłego psychologa, polegającymi na:
· nawiązaniu kontaktu z dzieckiem dla uzyskania przez nie poczucia bezpieczeństwa;
· rozpoznaniu stanu rozwoju i funkcjonowania dziecka,
· rozpoznaniu zdolności dziecka do różnicowania prawdy i kłamstwa;
· rzetelnym, stosownym do możliwości rozwojowych dziecka wyjaśnieniu mu sytuacji przesłuchania oraz jego ewentualnie przysługującego prawa do odmowy składania zeznań i obowiązku mówienia prawdy;
· ustaleniu z dzieckiem zasad kontaktu, w tym omówienie możliwości korzystania z przerw i zgłaszania bieżących potrzeb, zadawania pytań, sygnalizowania wątpliwości;
· oswojeniu dziecka z miejscem przesłuchania;
· zapoznaniu dziecka z wyposażeniem technicznym pomieszczenia, poinformowaniu o nagrywaniu czynności.
23. W pierwszym etapie określanym fazą swobodnej narracji należy zapewnić dziecku możliwość przedstawienia jego wersji zdarzeń, bez przerywania, w wybranym przez nie tempie i porządku, obserwując jego reakcje pozawerbalne, odnotowując specyficzne określenia i sformułowania. Pomocne mogą być także inne pozawerbalne techniki komunikacji, jak np. rysunek.
24. Przy zadawaniu pytań w dalszym postępowaniu, w fazie pytań szczegółowych niezbędne jest przestrzeganie następujących zasad:
· zadawanie, w miarę możliwości pytań otwartych,
· nieużywanie pytań sugerujących,
· formułowanie pytań adekwatnych do możliwości rozwojowych dziecka,
z wykorzystaniem używanych przez nie określeń i sformułowań,
· unikanie pytań budzących w dziecku wtórnie wiktimizujące poczucie winy za zaistnienie, przebieg przedmiotowych zdarzeń (np. uległość wobec sprawcy, motywacja sprawcy).
25. W miarę potrzeby, w końcowym etapie przesłuchania należy wyjaśnić dziecku przewidywane procedury prawne i jego ewentualny udział w nich, zapytać dziecka, czy chciałoby uzupełnić swoją wypowiedź, a następnie zakończyć kontakt treściami neutralnymi i podziękowaniem za wysiłek związany z relacją trudnych treści. Niedopuszczalne jest gratyfikowanie dziecka po zakończeniu przesłuchania.
26. Przy przesłuchaniach prowadzonych w trybie art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k., nie należy odczytywać dziecku protokołu przesłuchania, odbierać podpisu pod protokołem.
27. Protokoły z przesłuchań dzieci powinny być sporządzane z zachowaniem specyficznych dla świadka sformułowań, konstrukcji zdań i struktury relacji, a także treść pytań dotyczących najistotniejszych w sprawie kwestii. W przypadku rejestrowania przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk protokół powinien ponadto zawierać informacje dotyczące komunikatów pozawerbalnych.
28. Z nagrania przesłuchania sporządza się przekład zapisu dźwięku, który stanowi załącznik do protokołu[7].
[1] m.in. Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 28 czerwca 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w procesie karnym, Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 17 września 1987 r. Nr R (87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw, Zalecenia Komitetu Ministrów przyjęte 14 czerwca 2006 r., Rec(2006)8 w sprawie wsparcia dla ofiar przestępstw - http://www.coe.int; Decyzja ramowa Rady z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW, Dz. Urz. L 82/1 z 22 marca 2001 r.), Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć - Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z dnia 29 listopada 1985 r., Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120 poz. 526), Wytyczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, przyjęte podczas 36 sesji plenarnej Rady Gospodarczej i Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych 22 lipca 2005 r. rezolucją nr 2005/20 (http://www.dzieckokrzywdzone.pl), a także standardy wyznaczone w orzecznictwie: wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 przeciwko Marii Pupino (Dz. Urz. UE C 193/3 z 6 sierpnia 2005 r., http://www.curia.europa.eu), wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19 czerwca 2007 r. w sprawie W.S. przeciwko Polsce, nr 21508/02 oraz wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2 lipca 2002 r. w sprawie S.N. przeciwko Szwecji, nr 34209/96 (http://www.echr.coe.int). Wszystkie akty prawne i orzeczenia dostępne na stronie: http://www.dzieckoswiadek.pl.
[2] Standardy miejsca przesłuchiwania dzieci, które powinien spełniać Przyjazny Pokój Przesłuchań Dzieci, stworzone przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości w 2007 r., http://www.dzieckoswiadek.pl.
[3] Zgodnie z treścią art. 147 § 2 pkt 2 kpk.
[4] Zgodnie z treścią art. 147 § 3 kpk.
[5] Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie rodzaju i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz.1005).
[6] Zgodnie z § 12 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U.2005 Nr 15, poz. 133).
[7] Zgodnie z art. 147. § 3 zd. 2 kpk.
1. Przesłuchanie małoletnich świadków i ofiar przestępstw powinno być prowadzone w sposób:
· zgodny z systemem prawnym oraz standardami europejskimi i międzynarodowymi[1], umożliwiający pozyskanie wartościowego materiału dowodowego,
· odpowiadający możliwościom rozwojowym przesłuchiwanego dziecka, gwarantujący ochronę praw dziecka, z nastawieniem na unikanie jego wtórnej traumatyzacji, wynikającej z udziału w procedurach prawnych,
· przy pełnym, właściwym wykorzystaniu możliwości lokalowych i technicznych przyjaznego pokoju przesłuchań dzieci,
· z dbałością o wyeliminowanie okoliczności, które mogą skutkować powtórnymi przesłuchaniami dziecka
Przygotowanie przesłuchania
2. Przesłuchanie powinno być planowane w miarę możliwości na etapie postępowania przeciwko podejrzanemu, po uprzednim zgromadzeniu jak najszerszego materiału dowodowego pochodzącego z innych źródeł, co pozwala na określenie oczekiwań wobec dziecka oraz stwarza większe prawdopodobieństwo odstąpienia od kolejnych jego przesłuchań.
3. Osoby uczestniczące w przesłuchaniu dziecka - w szczególności sędzia, prokurator i biegły psycholog - powinny wcześniej zapoznać się z aktami sprawy, uzgodnić zasady współpracy w toku przesłuchania (m.in. określić, kto przebywa podczas przesłuchania w jakim pomieszczeniu oraz określić sposób komunikowania między osobami uczestniczącymi w przesłuchaniu), określić w miarę możliwości zakres pytań, kwestie wymagające wyjaśnienia z dzieckiem.
4. Przed przesłuchaniem niezbędne jest wyjaśnienie przedstawicielowi ustawowemu/opiekunowi faktycznemu dziecka zasad obowiązujących podczas przesłuchania. W miarę możliwości należy unikać obecności rodzica przy przesłuchaniu małoletniego.
5. W sytuacji konieczności kolejnego przesłuchania niezbędne jest sprecyzowanie kwestii wymagających dodatkowego wyjaśnienia, w zakresie dopuszczonym przez Sąd.
Miejsce przesłuchania
6. Przy wyborze przyjaznego pokoju przesłuchań, w miarę możliwości, należy preferować pokoje spełniające standardy określone przez MS i FDN[2].
7. Jeżeli pozwalają na to możliwości techniczne, przesłuchanie musi być bezwzględnie rejestrowane za pomocą stosownie przygotowanego sprzętu audiowizualnego[3] (właściwie ustawionej kamery, umożliwiającej zapis gestykulacji i mimiki twarzy dziecka), co pozwala na ograniczenie protokołu do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w nim udział[4]. Przebieg przesłuchania powinien być utrwalony na dwóch niezależnych nośnikach, które bezpośrednio po czynności procesowej winny być zabezpieczone przez Sąd[5].
8. W przypadku braku możliwości technicznych, przesłuchanie powinno być rejestrowane przynajmniej za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk.
Termin przesłuchania
9. Termin przesłuchania powinien być dostosowany do stanu fizycznego i emocjonalnego dziecka oraz uwzględniać jego możliwości rozwojowe, w szczególności dotyczące funkcjonowania pamięci i, na ile jest to możliwe, być stosunkowo nieodległy od zdarzenia będącego przedmiotem postępowania, z uwzględnieniem punktu 2. Termin powinien być wyznaczony, o ile jest to możliwe i konieczne, po konsultacji ze specjalistą (psychologiem, kuratorem, pedagogiem).
10. Planowana pora i czas przesłuchania powinny być dostosowane do pory optymalnej aktywności dziecka, uwzględniać czas niezbędny do nawiązania kontaktu z nim przed przystąpieniem do czynności procesowej oraz uwzględniać konieczność ewentualnych przerw w prowadzonej czynności.
Osoby przesłuchujące i uczestniczące w przesłuchaniu
11. Przesłuchania małoletnich powinni prowadzić i uczestniczyć w nich sędziowie, prokuratorzy i biegli psycholodzy, którzy ukończyli stosowne szkolenie, przygotowujące do realizowania czynności procesowych z udziałem dzieci.
12. Do minimum należy ograniczyć liczbę osób uczestniczących w przesłuchaniu małoletniego. W pokoju z dzieckiem powinien pozostawać jedynie sędzia i biegły psycholog, natomiast pozostałe osoby uprawnione do udziału w czynności powinny przebywać w odrębnym pomieszczeniu, określanym jako pokój techniczny.
13. W wypadku konieczności kolejnego przesłuchania dziecka, jeżeli nie ma szczególnych okoliczności uzasadniających zmianę, winno być ono prowadzone przez te same osoby.
14. Decyzja o udziale przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego małoletniego w czynności przesłuchania powinna być podejmowana indywidualnie, uwzględniać fakt, iż obecność przedstawiciela ustawowego/opiekuna faktycznego może ograniczać swobodę wypowiedzi małoletniego.
15. Podejrzany/oskarżony nie może uczestniczyć w czynnościach procesowych z udziałem dziecka. Wyjątek stanowią jedynie czynności okazania podejrzanego małoletniemu świadkowi, które muszą być przeprowadzone w stosownych warunkach, w pomieszczeniu wyposażonym w lustro weneckie. Okazania nie należy łączyć z czynnością przesłuchania. Do okazania należy odpowiednio przygotować małoletniego.
16. Przesłuchanie dziecka powinno się odbywać przy udziale obrońcy podejrzanego/ oskarżonego, pozostającego w pokoju technicznym, a w przypadku braku obrońcy z wyboru, niezbędne jest wyznaczenie przez sąd obrońcy z urzędu.
Rola biegłego psychologa
17. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dzieci jest obligatoryjny.
18. Przy wyborze biegłego psychologa należy brać pod uwagę jego kwalifikacje wykazane dokumentami o ukończeniu stosownych szkoleń lub innymi dowodami[6] oraz doświadczenie w pracy z dziećmi i łatwość nawiązywania z nimi kontaktu a także znajomość procedur przesłuchania.
19. Udział biegłego psychologa w przesłuchaniu dziecka powinien być aktywny. W szczególnych przypadkach, na wniosek sędziego, osobą wiodącą w przesłuchaniu może być biegły psycholog.
20. Biegły psycholog powinien przed przystąpieniem do kontaktu z dzieckiem otrzymać postanowienie prokuratora/sądu o powołaniu go biegłym sądowym w przedmiotowej sprawie, z podanym zakresem opinii sądowo-psychologicznej.
21. Procedura przesłuchania powinna być bezwzględnie poprzedzona oceną przez biegłego psychologa fizycznego i emocjonalnego stanu małoletniego oraz możliwości jego udziału w czynności procesowej. Przeciwwskazaniem do udziału dziecka w przesłuchaniu / kontynuowania przesłuchania mogą być między innymi objawy zespołu stresu pourazowego, ponieważ ograniczają możliwość uzyskania od niego wartościowego materiału dowodowego oraz mogą mieć negatywny wpływ na jego dalszy rozwój.
Etapy przesłuchania dziecka
22. Przesłuchanie małoletniego powinno być poprzedzone czynnościami wstępnymi prowadzonymi przez biegłego psychologa, polegającymi na:
· nawiązaniu kontaktu z dzieckiem dla uzyskania przez nie poczucia bezpieczeństwa;
· rozpoznaniu stanu rozwoju i funkcjonowania dziecka,
· rozpoznaniu zdolności dziecka do różnicowania prawdy i kłamstwa;
· rzetelnym, stosownym do możliwości rozwojowych dziecka wyjaśnieniu mu sytuacji przesłuchania oraz jego ewentualnie przysługującego prawa do odmowy składania zeznań i obowiązku mówienia prawdy;
· ustaleniu z dzieckiem zasad kontaktu, w tym omówienie możliwości korzystania z przerw i zgłaszania bieżących potrzeb, zadawania pytań, sygnalizowania wątpliwości;
· oswojeniu dziecka z miejscem przesłuchania;
· zapoznaniu dziecka z wyposażeniem technicznym pomieszczenia, poinformowaniu o nagrywaniu czynności.
23. W pierwszym etapie określanym fazą swobodnej narracji należy zapewnić dziecku możliwość przedstawienia jego wersji zdarzeń, bez przerywania, w wybranym przez nie tempie i porządku, obserwując jego reakcje pozawerbalne, odnotowując specyficzne określenia i sformułowania. Pomocne mogą być także inne pozawerbalne techniki komunikacji, jak np. rysunek.
24. Przy zadawaniu pytań w dalszym postępowaniu, w fazie pytań szczegółowych niezbędne jest przestrzeganie następujących zasad:
· zadawanie, w miarę możliwości pytań otwartych,
· nieużywanie pytań sugerujących,
· formułowanie pytań adekwatnych do możliwości rozwojowych dziecka,
z wykorzystaniem używanych przez nie określeń i sformułowań,
· unikanie pytań budzących w dziecku wtórnie wiktimizujące poczucie winy za zaistnienie, przebieg przedmiotowych zdarzeń (np. uległość wobec sprawcy, motywacja sprawcy).
25. W miarę potrzeby, w końcowym etapie przesłuchania należy wyjaśnić dziecku przewidywane procedury prawne i jego ewentualny udział w nich, zapytać dziecka, czy chciałoby uzupełnić swoją wypowiedź, a następnie zakończyć kontakt treściami neutralnymi i podziękowaniem za wysiłek związany z relacją trudnych treści. Niedopuszczalne jest gratyfikowanie dziecka po zakończeniu przesłuchania.
26. Przy przesłuchaniach prowadzonych w trybie art. 185a k.p.k. i 185b k.p.k., nie należy odczytywać dziecku protokołu przesłuchania, odbierać podpisu pod protokołem.
27. Protokoły z przesłuchań dzieci powinny być sporządzane z zachowaniem specyficznych dla świadka sformułowań, konstrukcji zdań i struktury relacji, a także treść pytań dotyczących najistotniejszych w sprawie kwestii. W przypadku rejestrowania przesłuchania za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk protokół powinien ponadto zawierać informacje dotyczące komunikatów pozawerbalnych.
28. Z nagrania przesłuchania sporządza się przekład zapisu dźwięku, który stanowi załącznik do protokołu[7].
[1] m.in. Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 28 czerwca 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w procesie karnym, Zalecenia Komitetu Ministrów z dnia 17 września 1987 r. Nr R (87)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar przestępstw, Zalecenia Komitetu Ministrów przyjęte 14 czerwca 2006 r., Rec(2006)8 w sprawie wsparcia dla ofiar przestępstw - http://www.coe.int; Decyzja ramowa Rady z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym (2001/220/WSiSW, Dz. Urz. L 82/1 z 22 marca 2001 r.), Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć - Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 40/34 z dnia 29 listopada 1985 r., Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz.U. 1991 Nr 120 poz. 526), Wytyczne dotyczące wymiaru sprawiedliwości w sprawach, w których ofiarami lub świadkami przestępstw są dzieci, przyjęte podczas 36 sesji plenarnej Rady Gospodarczej i Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych 22 lipca 2005 r. rezolucją nr 2005/20 (http://www.dzieckokrzywdzone.pl), a także standardy wyznaczone w orzecznictwie: wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2005 r. w sprawie C-105/03 przeciwko Marii Pupino (Dz. Urz. UE C 193/3 z 6 sierpnia 2005 r., http://www.curia.europa.eu), wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19 czerwca 2007 r. w sprawie W.S. przeciwko Polsce, nr 21508/02 oraz wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2 lipca 2002 r. w sprawie S.N. przeciwko Szwecji, nr 34209/96 (http://www.echr.coe.int). Wszystkie akty prawne i orzeczenia dostępne na stronie: http://www.dzieckoswiadek.pl.
[2] Standardy miejsca przesłuchiwania dzieci, które powinien spełniać Przyjazny Pokój Przesłuchań Dzieci, stworzone przez Fundację Dzieci Niczyje i Ministerstwo Sprawiedliwości w 2007 r., http://www.dzieckoswiadek.pl.
[3] Zgodnie z treścią art. 147 § 2 pkt 2 kpk.
[4] Zgodnie z treścią art. 147 § 3 kpk.
[5] Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie rodzaju i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobów ich przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz. U. z 2003 r. Nr 107, poz.1005).
[6] Zgodnie z § 12 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz.U.2005 Nr 15, poz. 133).
[7] Zgodnie z art. 147. § 3 zd. 2 kpk.
Program standardów placówek świadczących pomoc w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie
Rekomendacje Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rady ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej Ministerstwa pracy i Polityki Społecznej.
Cele Programu Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rada ds. Przeciwdziałania Przemocy oraz Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPiPS określając standardy poszczególnych, niżej wymienionych miejsc świadczących pomoc osobom krzywdzonym stawiała sobie za cel:
Zakres
Program ten określa niezbędny dla skutecznej pomocy, zakres usług świadczonych przez poszczególne placówki. Na obecnym etapie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w kraju, należy wskazać pożądany, niezbędny, optymalny zakres działań i kierunek rozwoju placówek.
Formy
a) Program Standardów jest próbą pogodzenia istniejących i funkcjonujących pojęć – w tym, zaczerpniętych z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy, z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy, czy ustawy o pomocy społecznej (np. specjalistyczny ośrodek wsparcia, ośrodek wsparcia, ośrodek interwencji kryzysowej) - z nazwami zwyczajowo przyjętymi, które wydają się dobrze oddawać rodzaj usługi tam oferowanej (np. punkt konsultacyjny, telefon interwencyjny) .
b) Katalogowanie jakichkolwiek form postępowania, w tym tych adresowanych do osób doświadczających przemocy lub stosujących przemoc, wymaga dokonania wyboru pomiędzy różnymi kryteriami pozwalającymi te usługi porządkować w grupy. Uznano za stosowne przyjąć podział oparty o trzy kategorie:
Rekomenduje się aby w palcówkach świadczących pomoc osobom doznającym przemocy była dostępna oferta pomocy skierowana bezpośrednio do dzieci wychowujących się w rodzinach, w których dochodzi do przemocy
d) W Programie ujęto różne formy pomocy świadczone przez placówki, formy te często wzajemnie się przenikają i uzupełniają np. wsparcie, interwencja, poradnictwo, psychoterapia.
(Opis poszczególnych form pomocy znajduje się w części pt. Definicje)
e) Rozróżnienie pomiędzy formami pracy bezpośredniej i zdalnej (pośredniej) uznano za istotne ze względu na występowanie form pracy np. pomoc telefoniczna jako identyfikujących w sposób wyraźny niektóre z istniejących placówek.
Przyjęto następujące określenia dotyczące form pomocy:
- e-mailowa (także przy użyciu komunikatorów internetowych)
- listowna
g) Rekomenduje się prowadzenie w placówkach superwizji pracy pracowników, jako formy doskonalenia kompetencji zawodowej.
h) Rekomenduje się aby w placówkach zatrudniona była wykwalifikowana kadra specjalistów przygotowanych do pracy w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Uzupełnieniem pracy specjalistów mogą być działania samopomocowe
i) Standardy podstawowych usług świadczonych przez Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 lipca 2006 roku.
Mamy świadomość, że opracowanie to nie wyczerpuje tematu, nie opisuje wszystkich placówek, czy też form pomocy przez nie świadczonych. Jednak mamy nadzieję, że stanie się ono zachętą do rozszerzania oferty istniejących placówek, do uruchamiania placówek o optymalnych zasobach, że stanie się drogowskazem, wskazującym w którym kierunku należy zmierzać w udzielaniu pomocy osobom doznającym przemocy.
Definicje
Rodzaj świadczeń
Proponowane definicje
1. Natychmiastowe zapewnienie schronienia osobom/rodzinom zagrożonym przemocą
Udzielanie tymczasowego schronienia - świadczenie, którego celem jest: zapewnienie elementarnego bezpieczeństwa oraz uruchomienie lub wzmocnienie innych oddziaływań służących rozwiązaniu problemu przemocy.
Polega na przyjęciu osoby zgłaszającej się do placówki i bezzwłocznym przydzieleniu jej miejsca pobytowego w placówce na okres wyznaczony osobnymi regulacjami (przepisami, regulaminami, etc.); placówka winna zapewnić osobie bezpieczeństwo osobiste, a także warunki pobytowe – lokalowe i sanitarne -pozwalające przebywać w niej przez wyznaczony okres. Placówka może oczekiwać dostosowania się osoby do regulaminów wewnętrznych regulujących jej funkcjonowanie. Pobyt w miejscu schronienia powinien służyć nie tylko bezpieczeństwo socjalnemu, ale też podejmowaniu intensywnych oddziaływań wielodyscyplinarnych w celu zatrzymania przemocy.
2. Zapewnienie/Zorganizowanie schronienia osobom/rodzinom zagrożonym przemocą
Udzielanie tymczasowego schronienia - świadczenie, którego celem jest: zapewnienie elementarnego bezpieczeństwa oraz uruchomienie lub wzmocnienie innych oddziaływań służących rozwiązaniu problemu przemocy.
Polega na przyjęciu osoby zgłaszającej się do placówki po uprzednim uzgodnieniu dotyczącym terminu i warunków pobytu, a następnie przydzieleniu jej miejsca pobytowego w placówce lub w innym uzgodnionym miejscu, na okres wyznaczony osobnymi regulacjami (przepisami, regulaminami, etc.); placówka winna zapewnić osobie bezpieczeństwo osobiste, a także warunki pobytowe – lokalowe i sanitarne -pozwalające przebywać w niej przez wyznaczony okres. Placówka może oczekiwać dostosowania się osoby do regulaminów wewnętrznych regulujących jej funkcjonowanie. Osoba winna być z nimi zapoznana przed przyjęciem lub niezwłocznie po nim. Pobyt w miejscu udzielania schronienia powinien służyć nie tylko bezpieczeństwo socjalnemu, ale też podejmowaniu intensywnych oddziaływań wielodyscyplinarnych w celu zatrzymania przemocy.
W przypadku gdy placówka, do której zgłasza się osoba doznająca przemocy, nie dysponuje własnymi miejscami pobytowymi, powinna pomóc w zapewnieniu takiego miejsca w najbliższym dostępnym miejscu prowadzącym tego typu działalność.
3. Całodobowy kontakt telefoniczny lub elektroniczny z placówką
Zapewnienie możliwości całodobowego kontaktu
Zapewnienie możliwości całodobowego skontaktowania się z placówką
Zakres merytoryczny jak przy całodobowym kontakcie telefonicznym, ale praca w określone osobnymi regulacjami dni tygodnia i /lub godziny. Informacje o dyżurach podawane są do wiadomości publicznej.
6. Kontakt osobisty w wybrane dni tygodnia
Zakres merytoryczny jak przy całodobowej dostępności osobistej – ale praca w określone osobnymi regulacjami dni tygodnia i /lub godziny. Informacje o dyżurach podawane są do wiadomości publicznej.
7. Podejmowanie działań „pomocowych” w środowisku osób zagrożonych przemocą
Zapewnienie możliwości organizacyjnych i odpowiednich procedur w placówce (często we współpracy z innymi organizacjami, służbami), które pozwalają na udzielanie świadczeń poza placówką, w szczególności świadczeń związanych z rozpoznaniem sytuacji osoby zagrożonej i zapewnieniem jej elementarnej ochrony.
8. Udzielenia natychmiastowego wsparcia o charakterze psychologicznym i porad
Świadczenie pomocy bezpośrednio w momencie zgłoszenia się osoby potrzebującej do placówki
Działania wspierające, wsparcie
Poradnictwo, udzielanie porad
9. Dostępność świadczeń psychologicznych – poradnictwa i wsparcia
Świadczenie przez pracowników placówki wymienionych niżej form usług dla zgłaszających się osób po uprzednim ustaleniu terminu spotkania z pracownikiem .
Poradnictwo, udzielanie porad
10. Dostępność świadczeń psychologicznych –psychoterapii i terapii
Świadczenie przez pracowników placówki (kwalifikowanych psychoterapeutów lub terapeutów posiadających uprawnienia – wg. obowiązujących w tym zakresie przepisów) – wymienionych niżej form usług dla zgłaszających się osób po uprzednim ustaleniu terminu spotkania z pracownikiem.
Psychoterapia, pomoc psychoterapeutyczna, prowadzenie psychoterapii
Prowadzenie psychoedukacji w zakresie przemocy w rodzinie
12. Dostępność świadczeń medycznych –w tym specjalistycznych (np. psychiatrycznych, ginekologicznych)
Możliwość skorzystania w placówce z usług medycznych świadczonych przez specjalistów – lekarzy, pielęgniarki, felczerów w obrębie ich specjalności.
13. Zaspokojenie doraźnych potrzeb socjalno-bytowych – żywność, ubranie, pieniądze
Możliwość ograniczonego w czasie i rozmiarze, nieodpłatnego skorzystania przez osobę zgłaszającą się do placówki lub przebywającą w niej, z pomocy socjalno-bytowej. Dostępność tej formy pomocy ograniczona być może możliwościami placówki lub innymi regulacjami.
14. Dostępność dogodnych form samopomocy związanej z doznawaniem przemocy
Dostępność w placówce zajęć prowadzonych na zasadach pomocy wzajemnej.
Działania samopomocowe, nieprofesjonalne, para-profesjonalne
Prowadzone przez nieprofesjonalistów, przygotowanych do działań na bazie własnego doświadczenia. Podjęte w ramach wolontariatu, oświadczenia woli, prowadzone optymalnie pod nadzorem specjalisty. Osoby prowadzące takie działania powinny posiadać przygotowanie merytoryczne (zakończone na niższym niż profesjonalny poziomie). Najczęstsza forma samopomocy są grupy wsparcia, które tworzą osoby przeżywające podobne trudności. Grupa taka prowadzona jest przez samych jej uczestników, którzy w obecności psychologa dzielą się swoimi doświadczeniami, emocjami i przeżyciami.
15. Dostępność pomocy prawnej w formie konsultacji
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z form pomocy po uprzednim ustaleniu czasu konsultacji.
Pomoc prawna, konsultacja prawna
16. Dostępność pomocy prawnej w formie przedstawicielstwa prawnego
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z niżej wymienionych formy pomocy.
17.. Dostępność pomocy prawnej w formie obecności osoby zaufania publicznego, towarzyszenie w procedurach prawnych
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z następujących formy pomocy.
Pomoc prawna
interwencje prawne na rzecz klienta /inicjowanie niektórych postępowań, programy wsparcia prawnego na sali sądowej na podstawie przepisów o organizacjach społecznych, osobach zaufania, etc./podejmowane przez prawnika lub innego przygotowanego w zakresie procedur prawnych pracownika nieprofesjonalnego – nie prawnika
18. Działalność informacyjna
Prowadzenie przez placówkę działań zmierzających do realizowania form pracy w sposób dostępny dla odbiorców tj. na terenie placówki lub poza nią.
Informacja, informowanie, prowadzenie działalności informacyjnej
Obejmuje działania zmierzające do wspólnego realizowania zadań, komplementarnego realizowania zadań, wymiany informacji nt. działalności, ustalania wspólnych strategii działania przez placówkę i inne podmioty działające w zakresie przeciwdziałania przemocy i rozwiązywania problemów związanych z przemocą. Może wynikać z regulacji prawnych, zobowiązań formalnych lub chęci poprawy standardu świadczonych usług. może opierać się na ustaleniach pisemnych lub umowach ustnych.
20. Monitoring i ewaluacja działalności
Ewaluacja – systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania z punktu widzenia przyjętych kryteriów w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia.
Monitoring – regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje prowadzone przez z góry określony czas.
21. Superwizja
Działania prowadzone przez osobę posiadającą uznane wyższe profesjonalne kwalifikacje zawodowe w danej dziedzinie, polegające na analizie sposobu realizowania przez podległą osobę zadań zawodowych lub wynikających z roli//pozycji/stanowiska, zmierzające do poprawy jakości realizowanych zadań lub/i oceny sprawności podległej osoby, podejmowane na prośbę osoby podległej lub na skutek zobowiązania do poddania superwizji wynikającego z zasad zawodowych lub prawnych
Rekomendacje Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rady ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej Ministerstwa pracy i Polityki Społecznej.
Cele Programu Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Rada ds. Przeciwdziałania Przemocy oraz Departament Pomocy i Integracji Społecznej MPiPS określając standardy poszczególnych, niżej wymienionych miejsc świadczących pomoc osobom krzywdzonym stawiała sobie za cel:
- Zachęcać samorządy lokalne do uruchamiania, rozwijania placówek, będących profesjonalnymi nie tylko z nazwy, ale także z oferty oraz poziomu świadczonych usług
- Precyzyjnie opisać formy pomocy i interwencji dla potrzeb instytucji finansujących lub koordynujących działania;
- Inspirować do zmian, rozwoju i wspierać merytorycznie rozwój istniejących i powstających placówek pomocy oraz interwencji.
- Ułatwić świadome i adekwatne do potrzeb korzystanie z pomocy, wszystkim jej poszukującym (świadczeniobiorcom) i świadome jej udzielanie (świadczeniodawcom, zleceniodawcom);
Zakres
Program ten określa niezbędny dla skutecznej pomocy, zakres usług świadczonych przez poszczególne placówki. Na obecnym etapie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w kraju, należy wskazać pożądany, niezbędny, optymalny zakres działań i kierunek rozwoju placówek.
Formy
a) Program Standardów jest próbą pogodzenia istniejących i funkcjonujących pojęć – w tym, zaczerpniętych z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy, z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy, czy ustawy o pomocy społecznej (np. specjalistyczny ośrodek wsparcia, ośrodek wsparcia, ośrodek interwencji kryzysowej) - z nazwami zwyczajowo przyjętymi, które wydają się dobrze oddawać rodzaj usługi tam oferowanej (np. punkt konsultacyjny, telefon interwencyjny) .
b) Katalogowanie jakichkolwiek form postępowania, w tym tych adresowanych do osób doświadczających przemocy lub stosujących przemoc, wymaga dokonania wyboru pomiędzy różnymi kryteriami pozwalającymi te usługi porządkować w grupy. Uznano za stosowne przyjąć podział oparty o trzy kategorie:
- Rodzaj świadczeń
- Baza lokalowa
- Kadra
Rekomenduje się aby w palcówkach świadczących pomoc osobom doznającym przemocy była dostępna oferta pomocy skierowana bezpośrednio do dzieci wychowujących się w rodzinach, w których dochodzi do przemocy
d) W Programie ujęto różne formy pomocy świadczone przez placówki, formy te często wzajemnie się przenikają i uzupełniają np. wsparcie, interwencja, poradnictwo, psychoterapia.
(Opis poszczególnych form pomocy znajduje się w części pt. Definicje)
e) Rozróżnienie pomiędzy formami pracy bezpośredniej i zdalnej (pośredniej) uznano za istotne ze względu na występowanie form pracy np. pomoc telefoniczna jako identyfikujących w sposób wyraźny niektóre z istniejących placówek.
Przyjęto następujące określenia dotyczące form pomocy:
- Pomoc zdalna
- e-mailowa (także przy użyciu komunikatorów internetowych)
- listowna
- Pomoc bezpośrednia
g) Rekomenduje się prowadzenie w placówkach superwizji pracy pracowników, jako formy doskonalenia kompetencji zawodowej.
h) Rekomenduje się aby w placówkach zatrudniona była wykwalifikowana kadra specjalistów przygotowanych do pracy w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Uzupełnieniem pracy specjalistów mogą być działania samopomocowe
i) Standardy podstawowych usług świadczonych przez Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 lipca 2006 roku.
Mamy świadomość, że opracowanie to nie wyczerpuje tematu, nie opisuje wszystkich placówek, czy też form pomocy przez nie świadczonych. Jednak mamy nadzieję, że stanie się ono zachętą do rozszerzania oferty istniejących placówek, do uruchamiania placówek o optymalnych zasobach, że stanie się drogowskazem, wskazującym w którym kierunku należy zmierzać w udzielaniu pomocy osobom doznającym przemocy.
Definicje
Rodzaj świadczeń
Proponowane definicje
1. Natychmiastowe zapewnienie schronienia osobom/rodzinom zagrożonym przemocą
Udzielanie tymczasowego schronienia - świadczenie, którego celem jest: zapewnienie elementarnego bezpieczeństwa oraz uruchomienie lub wzmocnienie innych oddziaływań służących rozwiązaniu problemu przemocy.
Polega na przyjęciu osoby zgłaszającej się do placówki i bezzwłocznym przydzieleniu jej miejsca pobytowego w placówce na okres wyznaczony osobnymi regulacjami (przepisami, regulaminami, etc.); placówka winna zapewnić osobie bezpieczeństwo osobiste, a także warunki pobytowe – lokalowe i sanitarne -pozwalające przebywać w niej przez wyznaczony okres. Placówka może oczekiwać dostosowania się osoby do regulaminów wewnętrznych regulujących jej funkcjonowanie. Pobyt w miejscu schronienia powinien służyć nie tylko bezpieczeństwo socjalnemu, ale też podejmowaniu intensywnych oddziaływań wielodyscyplinarnych w celu zatrzymania przemocy.
2. Zapewnienie/Zorganizowanie schronienia osobom/rodzinom zagrożonym przemocą
Udzielanie tymczasowego schronienia - świadczenie, którego celem jest: zapewnienie elementarnego bezpieczeństwa oraz uruchomienie lub wzmocnienie innych oddziaływań służących rozwiązaniu problemu przemocy.
Polega na przyjęciu osoby zgłaszającej się do placówki po uprzednim uzgodnieniu dotyczącym terminu i warunków pobytu, a następnie przydzieleniu jej miejsca pobytowego w placówce lub w innym uzgodnionym miejscu, na okres wyznaczony osobnymi regulacjami (przepisami, regulaminami, etc.); placówka winna zapewnić osobie bezpieczeństwo osobiste, a także warunki pobytowe – lokalowe i sanitarne -pozwalające przebywać w niej przez wyznaczony okres. Placówka może oczekiwać dostosowania się osoby do regulaminów wewnętrznych regulujących jej funkcjonowanie. Osoba winna być z nimi zapoznana przed przyjęciem lub niezwłocznie po nim. Pobyt w miejscu udzielania schronienia powinien służyć nie tylko bezpieczeństwo socjalnemu, ale też podejmowaniu intensywnych oddziaływań wielodyscyplinarnych w celu zatrzymania przemocy.
W przypadku gdy placówka, do której zgłasza się osoba doznająca przemocy, nie dysponuje własnymi miejscami pobytowymi, powinna pomóc w zapewnieniu takiego miejsca w najbliższym dostępnym miejscu prowadzącym tego typu działalność.
3. Całodobowy kontakt telefoniczny lub elektroniczny z placówką
Zapewnienie możliwości całodobowego kontaktu
- Polega na pełnieniu całodobowych dyżurów przez pracowników placówki odbierających telefony lub obsługujących urządzenia poczty elektronicznej, komunikatory internetowe itp.i odpowiadających na przesyłane przez zgłaszających się pytania, prośby, etc. Pracownik może następnie podejmować samodzielne działania pomocowe lub skierować osobę do innych specjalistów po dalszą pomoc.
Zapewnienie możliwości całodobowego skontaktowania się z placówką
- Polega na pełnieniu całodobowych dyżurów przez pracowników placówki wyznaczonych do bezpośredniego kontaktu ze zgłaszającymi się osobami. Pracownik może następnie podejmować samodzielne działania pomocowe lub skierować osobę do innych specjalistów po dalszą pomoc.
Zakres merytoryczny jak przy całodobowym kontakcie telefonicznym, ale praca w określone osobnymi regulacjami dni tygodnia i /lub godziny. Informacje o dyżurach podawane są do wiadomości publicznej.
6. Kontakt osobisty w wybrane dni tygodnia
Zakres merytoryczny jak przy całodobowej dostępności osobistej – ale praca w określone osobnymi regulacjami dni tygodnia i /lub godziny. Informacje o dyżurach podawane są do wiadomości publicznej.
7. Podejmowanie działań „pomocowych” w środowisku osób zagrożonych przemocą
Zapewnienie możliwości organizacyjnych i odpowiednich procedur w placówce (często we współpracy z innymi organizacjami, służbami), które pozwalają na udzielanie świadczeń poza placówką, w szczególności świadczeń związanych z rozpoznaniem sytuacji osoby zagrożonej i zapewnieniem jej elementarnej ochrony.
8. Udzielenia natychmiastowego wsparcia o charakterze psychologicznym i porad
Świadczenie pomocy bezpośrednio w momencie zgłoszenia się osoby potrzebującej do placówki
Działania wspierające, wsparcie
- Formy postępowania wobec osoby znajdującej się w sytuacji kryzysowej/problemowej, oparte na postępowaniu niespecyficznym: wysłuchaniu opowieści, wyrażeniu współczucia, podzieleniu się swoim zdaniem, etc. bez dążenia ze strony pracownika udzielającego świadczenia do osiągnięcia poprawy, zmiany sytuacji lub zmiany postępowania osoby wspieranej
Poradnictwo, udzielanie porad
- ze strony profesjonalisty - odpowiadanie na szczegółowe pytania dot. konkretnych zagadnień, zadawane przez osobę szukającą pomocy mające na celu ułatwienie jej podejmowania przez decyzji i działań.
9. Dostępność świadczeń psychologicznych – poradnictwa i wsparcia
Świadczenie przez pracowników placówki wymienionych niżej form usług dla zgłaszających się osób po uprzednim ustaleniu terminu spotkania z pracownikiem .
Poradnictwo, udzielanie porad
- ze strony profesjonalisty - odpowiadanie na szczegółowe pytania dot. konkretnych zagadnień, zadawane przez osobę szukającą pomocy mające na celu ułatwienie jej podejmowania decyzji i działań
- Formy postępowania wobec osoby znajdującej się w sytuacji kryzysowej/problemowej, oparte na postępowaniu niespecyficznym: wysłuchaniu opowieści, wyrażeniu współczucia, podzieleniu się swoim zdaniem, etc. bez dążenia do osiągnięcia poprawy, zmiany sytuacji lub zmiany postępowania osoby wspieranej
10. Dostępność świadczeń psychologicznych –psychoterapii i terapii
Świadczenie przez pracowników placówki (kwalifikowanych psychoterapeutów lub terapeutów posiadających uprawnienia – wg. obowiązujących w tym zakresie przepisów) – wymienionych niżej form usług dla zgłaszających się osób po uprzednim ustaleniu terminu spotkania z pracownikiem.
Psychoterapia, pomoc psychoterapeutyczna, prowadzenie psychoterapii
- specjalistyczne postępowanie o charakterze długo lub krótko czasowym, zmierzające do uzyskania subiektywnego stanu satysfakcji osoby poddanej mu, względnie trwałego w czasie, związanego z obserwowalnymi zmianami w zakresie poglądów, zachowań, nawyków behawioralnych, emocjonalnych i myślowych, subiektywnie odbieranymi jako brak lub osłabienie objawów albo stan rozwoju osobistego: lepszego funkcjonowania w pożądanym zakresie.
- podejmowana zawsze za świadomą zgodą odbiorcy bezpośredniego
- świadczenie podejmowane wobec odbiorcy przeżywającego jakiś rodzaj zaburzenia zdrowia, dysfunkcji zachowania lub samopoczucia
- zmierzające do usunięcia objawu, zaburzenia i osiągnięcia akceptowanego przez osobę stanu komfortu lub zdrowia
- dotyczące poprawy stanu fizycznego lub psychicznego osoby indywidualnej
Prowadzenie psychoedukacji w zakresie przemocy w rodzinie
- dostarczanie informacji o charakterze ogólnym, wyjaśniającym, opisowym dot. zjawiska odnoszące się jednocześnie do osobistych doświadczeń osoby poddanej oddziaływaniom, a w ten sposób inicjowanie procesu zmian na poziomie - co najmniej - poznawczym
12. Dostępność świadczeń medycznych –w tym specjalistycznych (np. psychiatrycznych, ginekologicznych)
Możliwość skorzystania w placówce z usług medycznych świadczonych przez specjalistów – lekarzy, pielęgniarki, felczerów w obrębie ich specjalności.
13. Zaspokojenie doraźnych potrzeb socjalno-bytowych – żywność, ubranie, pieniądze
Możliwość ograniczonego w czasie i rozmiarze, nieodpłatnego skorzystania przez osobę zgłaszającą się do placówki lub przebywającą w niej, z pomocy socjalno-bytowej. Dostępność tej formy pomocy ograniczona być może możliwościami placówki lub innymi regulacjami.
14. Dostępność dogodnych form samopomocy związanej z doznawaniem przemocy
Dostępność w placówce zajęć prowadzonych na zasadach pomocy wzajemnej.
Działania samopomocowe, nieprofesjonalne, para-profesjonalne
Prowadzone przez nieprofesjonalistów, przygotowanych do działań na bazie własnego doświadczenia. Podjęte w ramach wolontariatu, oświadczenia woli, prowadzone optymalnie pod nadzorem specjalisty. Osoby prowadzące takie działania powinny posiadać przygotowanie merytoryczne (zakończone na niższym niż profesjonalny poziomie). Najczęstsza forma samopomocy są grupy wsparcia, które tworzą osoby przeżywające podobne trudności. Grupa taka prowadzona jest przez samych jej uczestników, którzy w obecności psychologa dzielą się swoimi doświadczeniami, emocjami i przeżyciami.
15. Dostępność pomocy prawnej w formie konsultacji
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z form pomocy po uprzednim ustaleniu czasu konsultacji.
Pomoc prawna, konsultacja prawna
- Wszelkie formy świadczeń związanych z przeciwdziałaniem przemocy, wymagające specjalistycznego wykształcenia prawniczego, w wyjątkowych sytuacjach udzielane przez osoby udzielane przez osoby przyuczone w tym zakresie.
- czynne dostarczanie informacji o charakterze opisowym, wyjaśniającym, instruktażowym, ,mające na celu rozwiązanie problemu przemocy z optymalnym wykorzystaniem instrumentów prawnych.
16. Dostępność pomocy prawnej w formie przedstawicielstwa prawnego
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z niżej wymienionych formy pomocy.
- formy pracy na rzecz klientów prowadzonej przez profesjonalnie przygotowanych prawników
- konsultacje mające na celu rozwiązanie problemu klienta w cyklu długoterminowym / asystowanie przy procesie prawnym klienta, konsultowanie kolejnych etapów procesu
- bezpośrednie interwencje prawne podejmowane w interesie klienta przez prawnika
17.. Dostępność pomocy prawnej w formie obecności osoby zaufania publicznego, towarzyszenie w procedurach prawnych
Możliwość skorzystania przez zgłaszającą się osobę z następujących formy pomocy.
Pomoc prawna
interwencje prawne na rzecz klienta /inicjowanie niektórych postępowań, programy wsparcia prawnego na sali sądowej na podstawie przepisów o organizacjach społecznych, osobach zaufania, etc./podejmowane przez prawnika lub innego przygotowanego w zakresie procedur prawnych pracownika nieprofesjonalnego – nie prawnika
18. Działalność informacyjna
Prowadzenie przez placówkę działań zmierzających do realizowania form pracy w sposób dostępny dla odbiorców tj. na terenie placówki lub poza nią.
Informacja, informowanie, prowadzenie działalności informacyjnej
- dostarczanie ulotek, materiałów pisemnych lub audio-wizualnych dla odbiorcy biernego lub odbiorcy poszukującego odpowiedzi na konkretnie sformułowane pytania dot. określonego zagadnienia, określonego trybu postępowania , procedury, poszukującego adresu, etc.
- odpowiadanie na pytania o charakterze ogólnym, prośby o wyjaśnienie zjawiska, lub przekazywanie informacji wyjaśniających konkretny tryb postępowania, procedury, kierujących odbiorcę i jego działanie – lecz uprzedzające aktywność odbiorcy.
Obejmuje działania zmierzające do wspólnego realizowania zadań, komplementarnego realizowania zadań, wymiany informacji nt. działalności, ustalania wspólnych strategii działania przez placówkę i inne podmioty działające w zakresie przeciwdziałania przemocy i rozwiązywania problemów związanych z przemocą. Może wynikać z regulacji prawnych, zobowiązań formalnych lub chęci poprawy standardu świadczonych usług. może opierać się na ustaleniach pisemnych lub umowach ustnych.
20. Monitoring i ewaluacja działalności
Ewaluacja – systematyczne badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu, działania z punktu widzenia przyjętych kryteriów w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia.
Monitoring – regularne jakościowe i ilościowe pomiary lub obserwacje prowadzone przez z góry określony czas.
21. Superwizja
Działania prowadzone przez osobę posiadającą uznane wyższe profesjonalne kwalifikacje zawodowe w danej dziedzinie, polegające na analizie sposobu realizowania przez podległą osobę zadań zawodowych lub wynikających z roli//pozycji/stanowiska, zmierzające do poprawy jakości realizowanych zadań lub/i oceny sprawności podległej osoby, podejmowane na prośbę osoby podległej lub na skutek zobowiązania do poddania superwizji wynikającego z zasad zawodowych lub prawnych
Fragmenty materiałów opublikowanych na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości
Definicja przemocy w rodzinie
Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180 poz. 1493 ze zm.) przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych (w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego), a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Formy przemocy
Przemoc fizyczna – polega na różnej gamie form zachowania o różnym stopniu nasilenia np. wymierzaniu policzków, biciu, kopaniu itp. [1]
Przemoc seksualna- zmuszanie do określonych zachowań i kontaktów seksualnych (gwałt, zmuszanie do oglądania filmów, zdjęć pornograficznych itd.)[2]
Przemoc psychiczna – słowne lub niewerbalne groźby użycia przemocy wobec osoby lub tego, co do niej należy [3], ten rodzaj przemocy przejawia się m.in. w zastraszaniu, poniżaniu, ubliżaniu, szantażowaniu itp.
Przemoc ekonomiczna/ materialna – odmawianie lub ograniczanie dostępu do wspólnych środków finansowych lub odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwiania bądź ograniczanie podjęcia pracy zarobkowej ale również niszczenie przedmiotów itp.[4]
Rodzaje przemocy
Przemoc gorąca – charakteryzuje się agresją słowną i fizyczną, związana jest z odreagowywaniem emocji na osobach najbliższych.
Przemoc chłodna – jest pozbawiona gwałtownych wybuchów, emocji, przypomina raczej realizację z góry zaplanowanego scenariusza, często stosowana w imię fałszywie pojmowanych „wyższych celów” np. konsekwentnego wychowywania dziecka. [5]
[1] Por. J. Pospiszyl: [w]:”Przemoc w rodzinie” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 194 , str. 94
[2] Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010 ; str.11;
[3] Tak: Edleson cytowany w: M. Stożek „Przemoc w rodzinie. Zapobieganie w świetle przepisów prawa” Instytut Psychologii i Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 2009, str. 22;
[4] Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010, str. 11;
[5] Por. red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska „Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu.”– Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010 ; str.14
Definicja przemocy w rodzinie
Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180 poz. 1493 ze zm.) przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych (w rozumieniu art. 115 § 11 Kodeksu karnego), a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Formy przemocy
Przemoc fizyczna – polega na różnej gamie form zachowania o różnym stopniu nasilenia np. wymierzaniu policzków, biciu, kopaniu itp. [1]
Przemoc seksualna- zmuszanie do określonych zachowań i kontaktów seksualnych (gwałt, zmuszanie do oglądania filmów, zdjęć pornograficznych itd.)[2]
Przemoc psychiczna – słowne lub niewerbalne groźby użycia przemocy wobec osoby lub tego, co do niej należy [3], ten rodzaj przemocy przejawia się m.in. w zastraszaniu, poniżaniu, ubliżaniu, szantażowaniu itp.
Przemoc ekonomiczna/ materialna – odmawianie lub ograniczanie dostępu do wspólnych środków finansowych lub odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwiania bądź ograniczanie podjęcia pracy zarobkowej ale również niszczenie przedmiotów itp.[4]
Rodzaje przemocy
Przemoc gorąca – charakteryzuje się agresją słowną i fizyczną, związana jest z odreagowywaniem emocji na osobach najbliższych.
Przemoc chłodna – jest pozbawiona gwałtownych wybuchów, emocji, przypomina raczej realizację z góry zaplanowanego scenariusza, często stosowana w imię fałszywie pojmowanych „wyższych celów” np. konsekwentnego wychowywania dziecka. [5]
[1] Por. J. Pospiszyl: [w]:”Przemoc w rodzinie” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 194 , str. 94
[2] Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010 ; str.11;
[3] Tak: Edleson cytowany w: M. Stożek „Przemoc w rodzinie. Zapobieganie w świetle przepisów prawa” Instytut Psychologii i Zdrowia, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 2009, str. 22;
[4] Tak: red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska – Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010, str. 11;
[5] Por. red. D.Jaszczak-Kużmińska, Katarzyna Michalska „Przemoc w Rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu.”– Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010 ; str.14
Konferencja Narzędzia wsparcia rodziny – dobre praktyki
19-04-2013
Konferencja poświęcona realizacji zadania wsparcia rodziny na poziomie samorządu gminnego w oparciu o rozwiązania ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej odbyła się 19 kwietnia 2013 r. w Warszawie.
Celem konferencji, zorganizowanej przez MPiPS, jest prezentacja systemów wsparcia rodziny zbudowanych przez poszczególne samorządy gminne oraz roli organizacji pozarządowych w tym zakresie, a także stworzenie platformy umożliwiającej wymianę doświadczeń w tym obszarze.
- W tym roku MPiPS na realizację ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wydatkuje 92 mln zł – powiedziała otwierając konferencję minister Elżbieta Seredyn. – Już została rozstrzygnięta pierwsza edycja „Resortowego programu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej na rok 2013”. W jej wyniku 40 mln zł przeznaczono na zatrudnienie asystentów rodziny i 8 mln na zatrudnienie koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej.
Minister Seredyn przypomniała też dane, dotyczące dotychczasowych efektów działania ustawy: w 2012 r. w Polsce było 2105 asystentów rodziny, 1357 gminnych placówek wsparcia dziennego i 138 powiatowych. Na zatrudnianie asystentów MPiPS przeznaczyło 17, 5 mln zł, a na inne ustawowe zadania, jak podnoszenie standardów w placówkach, utrzymanie dzieci w rodzinach zastępczych czy bieżące funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego.
Obecna na konferencji Magdalena Kochan, wiceprzewodnicząca Sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, podkreśliła główny cel ustawy, czyli utrzymanie jak największej liczby dzieci w rodzinach biologicznych, bez kierowania do rozmaitych form pieczy zastępczej. Zaapelowała też, aby ta konferencja nie ograniczała się do prezentacji dobrych praktyk, ale była okazją do wskazania słabych elementów, tak, aby można je było jak najszybciej naprawić.
Istotą rozwiązań ujętych w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej jest m.in. stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną je wychowującą, jeżeli ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji, głównie natury opiekuńczo-wychowawczej. Działania podejmowane w ramach tego systemu mają zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w jej efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny lub zapewniony został szybki powrót do rodziny dziecku, które z uwagi na jego dobro, okresowo musiało zostać umieszczone poza nią. Ważną rolę w zakresie podejmowania tych działań przypisano asystentowi rodziny, rodzinom wspierającym oraz placówkom wsparcia dziennego. Do zadań asystenta rodziny należy m.in. opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną, udzielanie rodzinom pomocy w poprawie ich sytuacji życiowej oraz w rozwiązywaniu problemów: socjalnych, psychologicznych, wychowawczych. Rolą placówek wsparcia dziennego jest zapewnienie dzieciom opieki, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego, zabawy, zajęć sportowych oraz rozwój ich zainteresowań. Zupełnie nowym narzędziem wsparcia są rodziny wspierające, które wywodzą się z najbliższego dziecku środowiska i wspierają rodzinę biologiczną w opiece i wychowaniu.
Konferencja podzielona została na trzy bloki tematyczne: praca z rodziną – asystent rodziny, pomoc rodzinie w opiece i wychowaniu – placówka wsparcia dziennego, wsparcie rodziny – działania systemowe. W charakterze mówców wystąpią reprezentanci samorządów oraz organizacji pozarządowych, którzy zaprezentują sprawdzone sposoby wsparcia i pracy z rodziną. W ramach każdego z bloków przewidziana jest możliwość skierowania pytań do prelegentów oraz zabranie głosu w dyskusji. Zebrane podczas konferencji materiały posłużą przygotowaniu przeznaczonej dla gmin publikacji, poświęconej dobrym praktykom z zakresu realizacji zadań wskazanych w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
19-04-2013
Konferencja poświęcona realizacji zadania wsparcia rodziny na poziomie samorządu gminnego w oparciu o rozwiązania ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej odbyła się 19 kwietnia 2013 r. w Warszawie.
Celem konferencji, zorganizowanej przez MPiPS, jest prezentacja systemów wsparcia rodziny zbudowanych przez poszczególne samorządy gminne oraz roli organizacji pozarządowych w tym zakresie, a także stworzenie platformy umożliwiającej wymianę doświadczeń w tym obszarze.
- W tym roku MPiPS na realizację ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wydatkuje 92 mln zł – powiedziała otwierając konferencję minister Elżbieta Seredyn. – Już została rozstrzygnięta pierwsza edycja „Resortowego programu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej na rok 2013”. W jej wyniku 40 mln zł przeznaczono na zatrudnienie asystentów rodziny i 8 mln na zatrudnienie koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej.
Minister Seredyn przypomniała też dane, dotyczące dotychczasowych efektów działania ustawy: w 2012 r. w Polsce było 2105 asystentów rodziny, 1357 gminnych placówek wsparcia dziennego i 138 powiatowych. Na zatrudnianie asystentów MPiPS przeznaczyło 17, 5 mln zł, a na inne ustawowe zadania, jak podnoszenie standardów w placówkach, utrzymanie dzieci w rodzinach zastępczych czy bieżące funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego.
Obecna na konferencji Magdalena Kochan, wiceprzewodnicząca Sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, podkreśliła główny cel ustawy, czyli utrzymanie jak największej liczby dzieci w rodzinach biologicznych, bez kierowania do rozmaitych form pieczy zastępczej. Zaapelowała też, aby ta konferencja nie ograniczała się do prezentacji dobrych praktyk, ale była okazją do wskazania słabych elementów, tak, aby można je było jak najszybciej naprawić.
Istotą rozwiązań ujętych w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej jest m.in. stworzenie spójnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną je wychowującą, jeżeli ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji, głównie natury opiekuńczo-wychowawczej. Działania podejmowane w ramach tego systemu mają zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w jej efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny lub zapewniony został szybki powrót do rodziny dziecku, które z uwagi na jego dobro, okresowo musiało zostać umieszczone poza nią. Ważną rolę w zakresie podejmowania tych działań przypisano asystentowi rodziny, rodzinom wspierającym oraz placówkom wsparcia dziennego. Do zadań asystenta rodziny należy m.in. opracowanie i realizacja planu pracy z rodziną, udzielanie rodzinom pomocy w poprawie ich sytuacji życiowej oraz w rozwiązywaniu problemów: socjalnych, psychologicznych, wychowawczych. Rolą placówek wsparcia dziennego jest zapewnienie dzieciom opieki, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego, zabawy, zajęć sportowych oraz rozwój ich zainteresowań. Zupełnie nowym narzędziem wsparcia są rodziny wspierające, które wywodzą się z najbliższego dziecku środowiska i wspierają rodzinę biologiczną w opiece i wychowaniu.
Konferencja podzielona została na trzy bloki tematyczne: praca z rodziną – asystent rodziny, pomoc rodzinie w opiece i wychowaniu – placówka wsparcia dziennego, wsparcie rodziny – działania systemowe. W charakterze mówców wystąpią reprezentanci samorządów oraz organizacji pozarządowych, którzy zaprezentują sprawdzone sposoby wsparcia i pracy z rodziną. W ramach każdego z bloków przewidziana jest możliwość skierowania pytań do prelegentów oraz zabranie głosu w dyskusji. Zebrane podczas konferencji materiały posłużą przygotowaniu przeznaczonej dla gmin publikacji, poświęconej dobrym praktykom z zakresu realizacji zadań wskazanych w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.